Mo‘minlarni laqab bilan chaqirishning harom ekani
« Mo‘minlarni laqab bilan chaqirishning harom ekani »
“Laqab” so‘zi lug‘atda “ayblash, ustidan kulish, istehzo qilish” kabi ma’nolarni ifodalaydi. Bizning tilimizda “laqab qo‘yish, laqab to‘qish” deganda ham aynan shu ma’nolar ko‘zda tutiladi. Lekin arablarda “laqab” so‘zi ijobiy ma’noda ham qo‘llaniladi. Bunda u ma’lum bir shaxsning tanilgan ismi sifatida zikr qilinadi. Bu yerda kishini tahqirlash, ayblash ma’nolarini bo‘lmaydi, o‘ziga qo‘yilgan laqab bilan chaqirilayotgan kishi bundan rozi bo‘ladi. Masalan, Abu Bakr roziyallohu anhuning laqabi “Siddiq”, Umar roziyallohu anhuniki “Foruq”, Oisha roziyallohu anhoniki “Humayro”, Hamzaniki “Asadulloh”, Xolid ibn Validniki “Sayfulloh”, Ja’far ibn Abu Tolibniki “Tayyor” bo‘lgan. Shunday bo‘lsa-da, aslida laqab asosan salbiy ma’noda birovni ayblash ma’nosida qo‘llaniladi.
Alloh taolo O‘zining Kitobida aytadi: “Ey mo‘minlar,(sizlardan bo‘lgan) bir qavm (boshqa) bir (mo‘min) qavm ustidan masxara qilib kulmasin – ehtimol (o‘sha masxara qilingan qavm) ulardan yaxshiroqdir. Yana (sizlardan bo‘lgan)ayollar ham (boshqa mo‘mina) ayollar ustidan masxara qilib(kulmasinlar) – ehtimol (o‘sha masxara qilingan ayollar)ulardan yaxshiroqdirlar. O‘zlaringizni (ya’ni, bir-birlaringizni) mazax qilmanglar va bir-birlaringizga laqab qo‘yib olmanglar! Iymondan keyin fosiqlik bilan nomlanish (ya’ni, mo‘min kishining yuqorida man qilingan fosiqona ishlar bilan nom chiqarishi) naqadar yomon. Kim tavba qilmasa, bas, ana o‘shalar zolim kimsalardandir” (Hujurot, 11).
Ushbu oyatda Alloh taolo O‘zining mo‘min bandalarini boshqa mo‘min birodarlari ustidan masxara qilish, ularni ayblash, laqab qo‘yishdan qaytarmoqda. Balki ular ustidan kulib, laqab to‘qiyotgan odam Alloh taologa ulardan ko‘ra yaqinroqdir. Bu holda laqab qo‘yayotganlar Allohning mahbub bandalarini tahqirlab o‘z nafslariga katta zulm qilgan bo‘ladilar.
Shuningdek, mo‘mina-muslima ayollar ham o‘zlarining mo‘mina opa-singillari ustidan masxara qilishlari nahiy qilinmoqda. Ular bilmaydilar, balki ular masxara qilayotgan mo‘minalar taqvo va solih amallarda ulardan ustundirlar.
E’tibor beradigan bo‘lsak, mazkur oyatda “birodarlaringizni masxara qilmang” ma’nosi “o‘zingizni masxara qilmang” deb ifodalanmoqda. Bundan, mo‘minlarni masxara qilish, ularga laqab qo‘yish o‘zini masxara qilish bilan teng ekani kelib chiqadi.
Bandalar Allohga iymon keltirib, mo‘minlik sharafiga erishganlaridan so‘ng bir-birlariga laqab qo‘yib fosiqona ism bilan ismlanishlari qandoq ham yomon! Kimki mo‘min va mo‘minalarga laqab qo‘yishni bas qilmasa, Allohga tavba qilmasa, ular o‘zlariga zulm qilgan, isyon ishlari bilan Allohning azobini sotib olgan bo‘ladilar.
Muqotil aytadi: “Alloh taoloning bu oyati Bilol, Salmon, Ammor, Xabbob, Suhayb, Fuhayra, Huzayfaning mavlosi Solimlar ustidan maszara qilgan Bani Tamim qabilasi haqida nozil bo‘lgan” (Abu Hotim rivoyati).
Ato: “Bir-biriga laqab qo‘yish biron mo‘minni Islomga xos bo‘lmagan ismlar bilan – ey cho‘chqa, ey it, ey eshak, deb chaqirishdir”, deb aytgan (Abd ibn Humayd va Ibn Munzir rivoyati).
Ibn Abbos roziyallohu anhu: “Bir-biriga laqab qo‘yish bir kishi avvalda yomon – gunoh ishlarni sodir etib, so‘ng tavba qilgach, uning o‘tgan gunohlarini yuziga solib ayblashdir”, degan(Ibn Jarir Tabariy rivoyati).