Темурийлар елчилари чин хокони хузурида

Темурийлар елчилари чин хокони хузурида
Темурийлар елчилари чин хокони хузурида


Озбекистон ва Хитой ортасидаги дипломатик алокалар тарихи олис асрларга бориб такалади. Тарихий манбалар бундан минг йиллар аввал хам халкларимиз ортасида савдо-иктисодий, маданий сохалардаги алокалар тараккий етганини корсатади.

Наккошдан чиккан елчи

Темурийлар хукмронлиги даврида Хитой билан дипломатик алокалар янада мустахкамланган. 1419 йилнинг 4 декабрида Хиротдан Шохрух Мирзонинг амир Шодихожа ва Кокча бошчилигидаги елчилари йолга тушадилар. Уларга Бойсунгур Мирзонинг Султон Ахмад ва Гийосиддин Наккош бошчилигидаги елчилари хам кошилади.

Бойсунгур Мирзо Хожа Гийосиддинга сафар таассуротларини йозиб беришни буюради. 1422 йилнинг бахорида уч йилдан узокрок давом етган сафардан кайтган Гийосиддин Наккош оз корган-кечирганларини когозга тушириб, хукмдорга такдим етади. Форс тилида битилган бу сайохатнома "Ажойибул-латойиф” йохуд Хитой сайохатномаси деб номланган. Оз даврида Абдураззов Самаркандий, Мирхонд, Хофизи Абро сингари тарихчилар ушбу сайохатномадан оз асарларида иктибослар келтириб отадилар.


Йол юрса хам мол юриб…

Наккошнинг йозишича, Хиротдан чиккан елчилар Балх оркали Самаркандга етиб келадилар. Бу ерда уларга бошка вилоятлардан юборилган елчилар хам келиб кошилади. 1420 йилнинг 25 февралида барча елчилар бирлашиб, яна Хитой томон йол оладилар ва 24 август куни Хитой худудига кирадилар.

Хитойга карашли биринчи катта шахар Сокжуда императорнинг хос надимлари елчиларни катта тантана ва ехтиром билан кутиб олганлар ва катта дастурхон йозиб зийофат берадилар. Елчиларнинг пойтахтга бехатар етиб олиши учун хар бир бекатда махсус хизматчилар кутиб олиб, уларни жой, озик-овкат ва кейинги бекатга бехатар етиб олишларини таминлашган.

Юз минг кишилик сарой

Наккош император Чжу Ди саройидаги кабул маросимларини хам батафсил тасвирлайди. Мухташам саройда хар куни юз мингдан ортик одам императорга салом бериш учун пешонасини ерга койиб кутиб турган.

Малумки, 1420 йилда Мин сулоласи вакили император Чжу Ди ози учун курилган янги саройга кочиб отган. Айни пайтда хам мазкур иншоот Ер юзидаги хукмдорлар саройлари орасида енг каттаси саналади. Темурийлар салтанатининг елчилари ана шу тарихий вокеанинг гувохи болишади ва шу муносабат билан отказилган байрам тантаналарида хам иштирок етишади.

Пекинда елчилар шарафига шохона дастурхонлар тузатилади. Аммо, улар айни пайтда мусулмонлар таквими бойича рамазон ойи еканлиги, елчиларнинг барчаси розадорлигини билишгач, улардан дархол узр сорашади. Елчилар Хитой янги йилининг нишонланишига хам гувох болишган. Байрам кунлари пойтахт кочаларидаги мушакбозликлар, турли халк ойинлари, масхарабозларнинг конгилочар томошалари, Хитой таомлари Гийосиддин Наккошда катта таассурот колдиради.

Сохибкироннинг тулпори

Темурийларнинг елчилари олиб келган турли-туман совгалар орасида отлар хам бор еди. Хитой императори совгаларни мамнуният билан кутиб олади. кабул маросимидан сонг, император елчилар билан хайрлашиб, ози овга отланади. Елчилар ертаси куни тонгда шахардан ендигина чиккан пайтларида, оркаларидан етиб келган мулозимлар уларни тохтатишади.

Малум болишича, император Чжу-Ди Шохрух Мирзо жонатган отдан йикилиб, ойоги каттик шикастланган. Бундан газабланган император елчиларни жазоламокчи болган. Шунда елчилардан бири Мавлоно Хожа Юсуф императорнинг якин мулозимларидан бирига юзланиб вазиятни юмшатади:

— Ало хазратларига етган озор учун албатта таассуфдамиз. Аммо, бунинг учун елчиларни жазоламок тогримикин? Зеро, елчи факат оз хукмдорининг совгасини етказади, холос. колаверса, бу от Сохибкирон Амир Темурнинг севимли тулпорлари болиб, император хазратларига хурмат юзасидан тухфа сифатида юборилганди.

Шундан кейин импертор газабидан тушади ва елчиларни яна иззат-хурмат билан оз юртларига кайтишлари учун ижозат беради. Гийосиддин Наккош оз хамрохлари билан 1421 йилнинг 8 майида Хонбаликдан йолга чикиб, 1422 йилнинг 2 сентябрида Хиротга етиб келади.

Бебахо тарихий манба

Гийосиддин Наккош оз "сайохатнома”сида Хитойдаги суд-хукук тизимига хам алохида этибор каратган. Унинг йозишича, огир жиноятга кол урганлар олис вилоятлардан пойтахтга келтирилар, айбдорнинг килмиши тахтачага йозилиб, бойнига осиб койиларкан. Императорнинг он икки девони болиб, жиноятчининг айби хар бир девон томонидан тасдикланиши керак. Агар шу девонлардан лоакал биттаси айбсиз деб топса, жиноятчи афв етилиши мумкин екан. Шунингдек, агар айбланувчининг айбсизлигини исбот ета оладиган гувох олти ойлик масофада яшаши малум болса хам, оша гувохни топиб келиб, кейин хукм чикаришаркан.

Умуман олганда ушбу тарихий асар нафакат озбек дипломатияси тарихида, балки, Хитой халкининг тарихи, анана ва урф-одатларини органишда хам мухим орин тутади.

Рустам Жабборов таййорлади.
 

БЎРИЛАР СЎҚМОҒИ

Отам раҳматлининг бир гапи сира ёдимдан чиқмайди: "Болам, илон билан бўрида азроилнинг бир донадан "туки” бўлади. Уларни кўрган инсонни қўрқув чулғаб олади, бироқ одамдан кучли жонзот йўқ”, деган эди. Ҳадикни енгиб яшаш ҳам марднинг иши. Қўшработ туманидаги Қоратош қишлоғи Нурота тоғ тизмасига кирувчи Оқтоғ ва Қоратоғ оралиғида жойлашган мафтункор...

Мўминнинг қабри (Ибрат)

Бир мўмин киши вафот этибди. Қабрда қўрқиб ётса бир овоз эшитилибди. -Эй,банда умрингда бирон закот берганмисан? Одам - йўқ мен ахир жуда камбағал эдим. Яна овоз эшитилибди, Қурьон ўқидингми хаётда? -йук мен бесавод эдим афсус. Изингда дуо қиладиган ва дуоси етиб турадиган фарзанд тарбияладингми?йўқ мен бефарзанд эдимку ё Раб деб мумин йиғлай...

АБДУЛЛА ҚАҲҲОР: “ЎҒРИ” (ЎТМИШДАН)

"Отнинг ўлими итнинг байрами” . Мақол *** Кампир тонг қоронғисида хамир қилгани туриб ҳўкизидан хабар олди. О!.. Ҳўкиз йўқ, оғил кўча томондан тешилган… Деҳқоннинг уйи куйса куйсин, ҳўкизи йўқолмасин. Бир қоп сомон, ўн-ўн бешта хода, бир арава қамиш — уй, ҳўкиз топиш учун неча замонлар қозонни сувга ташлаб қўйиш керак бўлади....

ДУНЁНИНГ ЕТТИ МЎЖИЗАСИ

Бир куни мактабда "Дунёнинг етти мўжизаси” мавзусида дарс ўтилаётганди. Дарснинг бошида ўқувчиларга мўжизаларни санаб, ёзиб чиқиш вазифаси берилди. Ўқитувчи ўқувчиларнинг дафтарини йиғиб олаётганида, бир қизалоқ ҳануз ўз дафтарига нималарнидир қоралаётганига кўзи тушди. Ўқитувчи унинг ёнига бориб, ёрдам керак эмасми деб қизиққанида, ўқувчи қиз...

Аяжон, аяжон, мен келдим, аяжон, туринг, нон топиб келдим.

Бола растада юрарди. Тиним йук. Ойнали кенг-ковул магазинлар, катта дуконлар ва к,утичадай дуконлар ёнида айлангани айланган эди. Бола беш-олти кунгина расталарда кезарди. У тиланчиликда янги эди....

УЧТЕПА ТУМАНИДА ЎҒРИЛИККА ҚЎЛ УРГАН ШАХСЛАР ҚИЛМИШИГА ЯРАША ЖАЗО ОЛДИ

...Бекорчиликдан зериккан икки йигит пойтахтимизнинг Уккоша кўчасида мақсадсиз кезиб юрарди. Йўл четига тўхтаган "Нексия" уларнинг этиборини тортди. Ундан шошиб тушган амакининг машина эшигини қулфламай дўконга кириб кетганини кўргач, улар ўйлаб ўтирмай шу томонга ошиқди. Улар эшикни очиши ҳамоно машина салонида турган ноутбук ва нақд пулларни...

Бир одам

Бир одам доим жамоат намози учун масжидга борар эди. Аммо, кунларнинг бирида у жамоатга чиқмай қўйибди. Орадан бир икки хафта ўтгач масжид имоми ундан хабар олмоқчи бўлибди. Ўша куни кун жуда совуқ бўлибди. Имом ҳалиги одамни уйида ёлғиз ёниб турган ўчоқ олдида ўтирганини кўрибди. У эса, имомнинг келганидан ҳайрон бўлса ҳам, ўрнидан туриб у билан...

Ўғлингизга ҳаридор бўлиб келдик

Улар тўртинчи қаватдан жой сотиб олиб, илк бора айвонга чиқиб нонушта қилишарди. Йигитнинг кўзи рўпарадаги худди шундай айвонда кир ёяётган қизга тушиб қолди. У илгари ҳовлида яшаганигами, бундай ҳолни кўрмагани учунми, ғалати бўлиб кетди......

ҲАЁТ ЎЗИ ШУНАҚА. (Умр дафтари, тукмидан)

«1» Ҳаёт ўзи шунақа... У шундай деганди…биринчи ва оҳириги суҳбатимизда. Кечагидай эсимда. Бу воқеага кўп бўлганига қарамасдан у билан бўлган учрашувимизни ёдимда сақлаб қолганман.  Исмини сир тутди… ...

Арлялик қиз

Тегирмонимдан қишлоққа тушиш учун йўл бўйида жойлашган катта хўжалик этагидаги сердарахт ҳовли ёнидан ўтиш лозим. Бу оддий қишлоқ уйи: олд томондан қараганда қизил черепиция, том устига қадалган флюгер[1], пичан ортадиган чиғир шундоққина кўзга ташланади. Том орасидан илдизи қорайган пичан боғламларининг хийла қисми ташқарига чиқиб қолган. Негадир...

Фикр қўшиш