Хикоя: Юракка санчилган соз


Дамир Султонович инкиллаганча орнидан тураркан залворли гавдасининг козгалишидан отирган стули огир гичирлаб кетди. У ок оралаган жингалак сочларини коли билан оркага тарар екан, чукур ух тортиб койди. Хакикатан хам, кейинги пайтларда Дамир Султоновични ойок огриги безовта киларди.
Дамир Султонович йок-бу йокдан сухбатлашиб отирган ешик огаси билан хайр-хошлашди-да, аста ози рахбарлик киладиган кафедра томон юриб кетди. У кенг йолак бойлаб кетаркан, учраган домлалар билан бош иргаб коришар, айрим талабаларни кориб колса секингина тирсагидан олиб, четга тортганча алланималарни узок тушунтирарди.
Шу койи Дамир Султонович кора чарм тортилган кафедра ешигига йетиб келди. Хашаматли дастакни ушлаганча бироз ойланиб турди-да, ичкарига кирди. Хонада отирганлар домланинг хурмати учун баравар орнидан туриб салом беришди.
Дамир Султонович окитувчилар билан бирма-бир коришиб чиккач, тордаги чогроккина стол йонига бориб отирди. Кейин нималарнидир хайолидан отказганча огир хорсиниб койди. Катта окитувчи Муаззам опа Дамир Султоновичга кайнок чой олиб келди. Домла каттагина сумкасидан аллакандай когозларни олиб, стол устига ташлади-да, хайолга берилганча чой ича бошлади.
Окитувчилар Дамир Султоновичга хам хурмат, хам ачиниш билан караб туришарди. Хурмат килишмасинми, домлани нафакат институтда, балки бутун мамлакатда яхши танишади. Геология бойича йетук олим, коплаб халкаро конференсияларда катнашиб, хатто чет ел олимларини хам лол колдирган.
Ачиниш масаласига келганда… Буни копчилик гойо кечагина болган вокеадек еслашади.
Олтмиш йошдан ошган Дамир Султоновичнинг бутун йошлиги илм кетидан кувиш билан отди. Лекин шунга карамай, домла кариндош-уругчилигу улфатчиликни орнига коярди. Копчиликка аралашиб колса, сухбатнинг гули еди. Жахон кезган олим емасми, хаммани огзига каратиб отирарди. Лекин оилада нихоятда каттиккол инсонлигини копчилик яхши биларди. У айтдими, шундок болиши керак акидаси унинг хонадонида хукмрон еди. Бу хакда домлани королмаганлар канчадан-канча «афсона»лар токишгани хам бор гап. Хотини Гулсум опа юмшок табиатли айол. Уларнинг бир огли ва бир кизи болиб, Жавлон хам шу институтда окиганди.
Лекин домланинг яна бир одати — оз якинларига, хатто огил-кизига хам нихоятда каттиккол, талабчан. Бу вокеага хам анча болди. Оша вактда домланинг нихоятда ошиги олчи, ишлари юришган пайтлар. Кимсан фалон институтнинг ректори. Бир куни йолгизгина укаси келиб, ниманидир илтимос килди. Бир огиз соз билан шу кичкинагина муаммони хал килиб юборса боларди. Лекин ундай болмади. Илтимос билан келган укасига:
— Еркак кишисан! Бунинг устига укамсан! Биргина шу нарсани деб олдимга бойин егиб келдингми? Бу еркак кишига ярашмайдиган нарса-ку! — дея копчиликнинг олдида изза килди. Оша куни укаси йер йорилмади-ю, йерга кириб кетмади. Келганига хам пушаймон болиб ортига кайтди.
Домланинг айоли Гулсум опа хам ерининг фёл-атворини яхши билгани учунми бундай вокеаларга кол силтаб коя коларди. Оша вактларда домла хизмат машинасидан фойдаланарди. Айоли билан бир жойда ишлашса-да, хатто Гулсум опани ишхонага бирга олиб келмасди. Бир-икки хамкасблар ва кошнилар бу хакда домлага йотиги билан тушунтиришганда, у хатто ешитишни хам истамай:
— Хамма юрган трамвайда ишга катнаса хеч нима килмайди. Мархамат, мени хам вазифамдан олишсин, ишга пийода катнайвераман, — дея жавоб килган.
Шу вакт ешик такиллаб, талаба йигитнинг рангпар юзи коринди. Уни кора солиб Дамир Султонович орнидан иргиб турди-да, йигитчани ичкарига олиб кирди. У билан хол-ахвол сорашгач, каттакон кафти билан йигитчанинг озгин йелкасини силаганча соради:
— Таййорланиб келдингми, Елдор оглим? Факат хеч нарсадан сикилма, факат тогрисини айт.
Йигитча бош силкитиб, имтихонга таййорлигини билдирди.
Дамир Султоновичнинг талаба билан озаро муомаласини кориб кафедрадагилар бир-бирига маноли караб, бош силкиб койишди. Домла хона бурчагидаги стулни олди-да, талабанинг йонига отириб, мулойим овозда йигитни саволга тута бошлади. Имтихон топширайотган йигит унинг саволларига дона-дона килиб, базида ойланиб жавоб берди. Унинг жавобини тингларкан, домла тез-тез бош силкиб тасдиклар, саволига толаконли жавоб олган пайтда еса талабани яхши гап билан рагбатлантирарди.
Унинг бу холатини кориб атрофдагиларнинг боши егилган, айримлар еса ичларидан зил кетганча домланинг хар бир хатти-харакатини назардан кочирмай кузатиб турарди.
Нихоят, домла талабанинг жавобларидан коникди, шекилли, унинг бахосини койиб, ешиккача кузатиб койди. Кейин жойига кайтиб келиб бир нуктага тикилганича, нималарнидир ойлай бошлади. Шунда бир нарса йодига тушди чоги, орнидан турди-да, хайрлашиб портфелини котарганча ешикка йоналди.
Муаззам опа домланинг оркасидан караб коларкан, астагина «Бечора», дея бош силкиди. Якиндагина ишга келган Сожида исмли айол хайрон болиб унга тикилди. Муаззам опа еса кайгуга чоккан холда хикоясини бошлади:
— Шундай иктидорли олимнинг колига шогирд болиб тушганимдан нихоятда бахтийорман. Бу вокеа янги ишга келган йилим содир болганди. У пайтларда домла институтни бошкарар, бир вактнинг озида кафедрага хам мудирлик киларди. Оша йили домланинг йолгизгина огли Жамшид окишга кирганди. Озингиз биласиз, айрим масалаларда домлада принсипиаллик нихоятда кучли. Оркаваротдан ешитишимизга караганда, домланинг огли оз кучи билан институтга кирган екан. Бундан олдин Дамир Султонович уни олдига чакириб, роса сорокка тутганидан сонг Жамшид:
— Озим харакат килиб окийман, окиш жарайонида сиздан йордам сорамайман! — деб соз бергандан кейингина окишга киришга рухсат берган.
Жамшид табиатан интилувчан, хатто истёдодли талабалардан хисобланарди. Яхшигина спортчи хам еди. Иккинчи курсгача яхши окиди. Лекин учинчи курсга отганда машгулот вактида коли жарохатланиб, анча вактгача окишга катнаша олмади. Домла унга нима килиб болмасин, курсдошларингга йетишиб оласан, деган талабни койди. Оилада ота гапи конун емасми, оша йили Жамшид роса харакат килди. Кеча-ю кундуз окийвериб, озиб кетди бола бечора. Хамма фандан топширди. Лекин Дамир Султоновичга топшира олмади. Она емасми, Гулсум опа хам оша йили оглининг бу кийналишини кориб, чопдек озиб кетди.
Жамшид домлага бир-икки марта топшириб корди. Бошка ота болганда оглининг харакатларини кориб бахо койиб берган боларди. Лекин Дамир Султонович… кайокда? Боз устига бир куни Жамшидга:
— Институтга кирайотганингда сен билан гаплашиб олган едик. Хакикий еркак оз созида туради, — дея дашном берибди.
Отасидан бу гапни ешитиб, Жамшид нихоятда сикилган. Бунинг устига Жамшиднинг ало бахоларга окишини, юриш-туришини королмаган айрим «дост»лари: «Оз отаси-ки шундай киляптими, демак, бунда бир гап бор», — деб гап-соз килишган. Хатто буни юзига солганлар хам болган екан.
Бир томондан отасининг гапи, иккинчи томондан курсдошларининг инсон юрагига наштардек санчиладиган созларини йош йигит котара олмай, оз жонига касд килган. Шу вокеадан сонг Дамир Султонович ва Гулсум опа 15 йошга кариб кетишди. Хар икковларининг хам сочига ок оралади. Дамир Султонович оз аризасига биноан институт рахбарлигидан кетди. Оша кунлари биз унинг юзига карашга коркардик. Бутун институтда шу гап. Копчилик Жамшиднинг олимида Дамир Султоновични коралади. Ахир у хам оз фарзандини йомон болсин дермиди?
Лекин менинг назаримда, хаддан ташкари каттикколлик хам болмас екан. Буни кейинчалик Дамир Султоновичнинг ози хам тан олди. У киши копинча фарзандга дастлаб тарбия емас, балки мехр бериш зарурлигини такрорлашдан чарчамасди.
Шу фожиадан сонг домланинг талабалар билан муносабати бутунлай озгарди. Боя корган болсангиз, талаба билан кандай гаплашди. Енг кизиги, хеч бир талабага йомон бахо коймайди.
Муаззам опа хикоясини тугатгач, икки айол нималарнидир ойлаганча узок сукут саклаб колишди.